رجمه آيات

به نام خداوند رحمان و رحيم ، ( اي رسول ما ) آيا ديدي آن كس ( وليد مغيره ) را كه روز جزا را انكار كرد ؟ ( 1 ) .

اين همان شخص ( بي رحم ) است كه يتيم را از در خود به قهر ميراند ( 2) .

و كسي را بر اطعام فقير ترغيب نمي‏كند ( 3) .

پس واي بر آن نمازگزاران ( 4) .

كه دل از ياد خدا غافل دارند ( 5) .

همانان كه ( اگر طاعتي كنند ) به ريا و خودنمايي كنند ( 6) .

و ديگران را از ضروريات زندگي منع مي‏كنند ( 7) .

بيان آيات

اين سوره تهديد كساني است كه خود را مسلمان معرفي كرده‏اند ولي متخلق به

ترجمة الميزان ج : 20ص :633

اخلاق منافقينند ، از قبيل سهو از نماز ، و ريا كردن در اعمال ، و منع ماعون ، كه هيچ يك از اينها با ايمان به روز جزا سازگاري ندارد .

و اين سوره هم احتمال دارد مكي باشد و هم مدني .

ا رايت الذي يكذب بالدين كلمه رؤيت هم مي‏تواند به معناي ديدن با چشم باشد ، و هم به معناي معرفت .

و خطاب در اين آيه شريفه به رسول خدا (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) است ، بدان جهت كه فردي شنونده است ، نه بدان جهت كه پيامبر است ، در نتيجه خطاب به عموم شنوندگان دنيا خواهد بود .

و مراد از دين ، جزاي يوم الجزاء است ، پس كسي كه دين را تكذيب كندمنكر معاد است .

ولي بعضي گفته‏اند : مراد از دين ، همان معناي معروفش يعني كيش و ملت است .

فذلك الذي يدع اليتيم كلمه دع به معناي رد كردن به زور و به جفا است ، و حرف فاء در كلمه فذلك براي توهم معناي شرط است ، و تقدير كلام أ رأيت الذي يكذب بالجزاء فعرفته بصفاته ، فان لم تعرفه فذلك الذي ... است ، يعني آيا آن كس را كه روز جزا را تكذيب مي‏كند ، از راه صفاتي كه لازمه تكذيب است شناختي ؟ اگر نشناختي پس بدان كه او كسي است كه يتيم را به زور از در خانه خود مي‏راند ، و او را جفا مي‏كند ، و از عاقبت عمل زشتش نمي‏ترسد، و اگر روز جزا را انكار نمي‏داشت چنين جرأتي را به خود نمي‏داد ، و از عاقبت عمل خود مي‏ترسيد ، و اگر مي‏ترسيد به يتيم ترحم مي‏نمود .

و لا يحض علي طعام المسكين كلمه حض به معناي تحريك و تشويق است ، و در كلام مضافي حذف شده ، تقديرش و لا يحض علي اطعام طعام المسكين است ، يعني مردم را به اطعام طعام مسكين تشويق نمي‏كند .

بعضي از مفسرين گفته‏اند : اگر تعبير به طعام كرد ، نه به اطعام ، براي اين بود كه اشاره كرده باشد به اينكه مسكين گويا مالك زكات و صدقه است و احتياج ندارد به اينكه كسي به او اطعام كند ، وقتي طعام را كه حق خود او است به او بدهند او خودش مي‏خورد ، همچنان كه در جاي ديگر فرموده : و في اموالهم حق للسائل و المحروم .

 

ترجمة الميزان ج : 20ص :634

بعضي ديگر گفته‏اند : طعام در آيه به معناي اطعام است .

و اگر تعبير به تشويق به طعام كرد ، و نه به خود عمل ( اطعام ) براي اين بود كه حض هم شامل تشويق عملي يعني خود عمل اطعام مي‏شود ، و هم شامل تشويق زباني .

فويل للمصلين الذين هم عن صلاتهم ساهون يعني آنهايي كه از نمازشان غافلند اهتمامي به امر نماز ندارند ، و از فوت شدنش باكي ندارند چه اينكه به كلي فوت شود و چه اينكه بعضي از اوقات فوت گردد ، و چه اينكه وقت فضيلتش از دست برود و چه اينكه اركان و شرايطش و احكام و مسائلش را ندانسته نمازي باطل بخوانند .

در آيه شريفه تكذيب‏گر روز جزا به چنين نمازگزاراني تطبيق شده ، چون حرف فاء كه بر سر جمله آمده مي‏فهماند جمله مزبور نتيجه تكذيب روز جزا است و مي‏رساند چنين نمازگزاراني خالي از نفاق نيستند ، چون تكذيب روز جزا تنها به اين نيست كه به كلي آن را منكر شود ، كسي هم كه تظاهر به ايمان مي‏كند و نماز مسلمانان را مي‏خواند ، اما طوري مي‏خواند كه عملا نشان مي‏دهد باكي از روز جزا ندارد ، او نيز روز جزا را تكذيب كرده .

الذين هم يراؤن كساني كه عبادت را در انظار مردم انجام مي‏دهند ، ( و يا در انظار بهتر و غليظتر انجام مي‏دهند ) ، اينگونه افراد شكارچياني هستند كه با زبان شكار حرف مي‏زنند ، تا شكار بدامشان بيفتد ، ( در بين مسلمانان خود را مسلمان‏تر از آنان جلوه مي‏دهند ، و معلوم است اگر در بين اهل ملتي ديگر قرار بگيرند چهره آن مردم را به خود مي‏گيرند) .

و يمنعون الماعون كلمه ماعون به معناي هر عملي و هر چيزي است كه به شخصي محتاج داده شود ، و حاجتي از حوائج زندگي او را بر آورد ، مانند قرض و هديه و عاريه و امثال آن .

تفسيرهاي متفرق ديگري هم كه براي اين كلمه كرده‏اند به همين معنايي كه ما كرديم بر مي‏گردد .

بحث روايتي در تفسير قمي در ذيل آيه شريفه ا رايت الذي يكذب بالدين آمده كه اين آيه در

ترجمة الميزان ج : 20ص :635

باره ابو جهل و كفار قريش نازل شد ، و در ذيل آيه شريفه الذين هم عن صلاتهم ساهون آمده كه منظور از اين جمله كساني هستند كه به كلي نماز را ترك كنند ، زيرا اگر صرف سهو آدمي را مستوجب ويل سازد ، بايد همه مستوجب باشند ، چون هر انساني و مسلماني در نمازش سهو مي‏كند ، امام صادق (عليه‏السلام‏) در ذيل اين آيه فرموده : منظور تاخير نماز از اول وقت و بدون عذر است .

و در كتاب خصال از علي (عليه‏السلام‏) آمده كه در ضمن حديث چهارصدبندي فرمود : هيچ عملي نزد خدا محبوب‏تر از نماز نيست ، پس مبادا هيچ كاري از كارهاي دنيا شما را از نماز در اول وقتش باز بدارد ، براي اينكه خداي عز و جل اقوامي را به همين جرم مذمت نموده و فرموده : الذين هم عن صلاتهم ساهون يعني كساني كه از در غفلت نسبت به امر نماز و اوقات آن سهل‏انگاري مي‏كنند .

و در كافي به سند خود از محمد بن فضيل روايت كرده كه گفت : از عبد صالح ( موسي بن جعفر (عليه‏السلام‏) از مفاد كلام خداي عز و جل پرسيدم كه مي‏فرمايد : الذين هم عن صلاتهم ساهون ، فرمود : كسي است كه حق نماز را ضايع كند .

مؤلف : و اين مضامين در رواياتي ديگر نيز آمده .

و در الدر المنثور است كه ابن جرير و ابن ابي حاتم و بيهقي در كتاب سنن خود ، از علي بن ابيطالب روايت كرده‏اند كه در تفسير الذين هم يراؤن فرمود : يعني با نماز خود ريا مي‏كنند .

و نيز در همان كتاب آمده كه ابو نعيم و ديلمي و ابن عساكر از ابو هريره نقل كرده‏اند كه گفت : رسول خدا (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) درتفسير آيه و يمنعون الماعون فرمود : ماعون همه آن چيزهايي است كه مردم به عنوان كمك در بين خود عاريه مي‏دهند و مي‏گيرند ، از تبر گرفته تا ديگ و دلو و نظاير آن .

و در كافي به سند خود از ابو بصير از امام صادق (عليه‏السلام‏) روايت آورده كه در ضمن حديثي فرمود : منظور از ماعون در جمله و يمنعون الماعون قرضي است كه بدهي و

ترجمة الميزان ج : 20ص :636

احساني است كه بكني ، و اثاث خانه‏اي است كه به عاريه بدهي ، زكات هم يكي از مصاديق ماعون است .

مؤلف : در اين روايت ماعون به زكات هم تفسير شده ، و اين تفسير از طرق اهل سنت نيز از علي (عليه‏السلام‏) روايت شده ، نظير روايتي كه در الدر المنثور به اين عبارت آمده : ماعون زكات واجب است كه از آن مضايقه مي‏كنند ، و به نماز خويش خودنمايي و ريا مي‏كنند ، و مانع زكات خود مي‏شوند .

و در الدر المنثور است كه ابن قانع از علي بن ابي طالب روايت كرده كه گفت : از رسول خدا (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) شنيدم مي‏فرمود : مسلمان برادر مسلمان است ، وقتي با او بر خورد مي‏كند ، سلامش مي‏گويد ، و او سلام را به وجهي بهتر به وي بر مي‏گرداند ، يعني او بايد سلام كند و اين بايد عليك بگويد و بايدكه ماعون را از او دريغ ندارد .

پرسيدم يا رسول الله ماعون چيست ؟ فرمود : از سنگ گرفته تا آهن و از آب گرفته تا هر چيز ديگر .

مؤلف : رسول خدا در روايتي ديگر آهن را به ديگ‏هاي مسين و تبر آهنين ، و سنگ را به ديگ‏هاي سنگي تفسير فرموده.